سلامت کودکان: اختلالات عصبی ممکن است جدی باشند. خونریزی شدید یا آسیب بافت مغز می‌تواند سلول‌های مغز را نابود کند.
اصطلاح اختلال مغز و اعصاب به هرگونه وضعیتی که ناشی از اختلال عملکرد در بخشی از مغز یا سیستم عصبی باشد و منجر به علائم جسمی یا روانی می‌شود، اطلاق می‌گردد.
از آنجایی که مغز تقریباً همه چیز را کنترل می‌کند، هنگامی که مشکلی در آن ایجاد شود، اغلب جدی بوده و می‌تواند بر بسیاری از بخش‌های بدن تاثیر بگذارد. بیماری‌های ارثی، اختلالات مغزی مرتبط با بیماری‌های روانی و آسیب سر همگی می‌توانند بر نحوه‌ی کار مغز اثر گذاشته و فعالیت‌های روزانه‌ی سایر اعضای بدن را مختل کنند. درمان اختلالات مغز و اعصاب بستگی به نوع و شدت اختلال مغزی کودک داشته و به راحتی با دارو و درمان قابل برطرف شدن است. اما اختلالاتی وجود دارند که درمان قطعی ندارند. اما درمان آنها می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند.
اختلالات عصبی ممکن است جدی باشند. خونریزی شدید یا آسیب بافت مغز می‌تواند سلول‌های مغز را نابود کند. این امر می‌تواند باعث بیماری طولانی مدت در بدن شود. در صورتی که این اختلالات به موقع تشخیص داده شده و درمان شوند ممکن است بتوان از وقوع مشکلات بیشتر جلوگیری کرد.
متخصص اطفال باید قبل از تشخیص وضعیت کودک زمان زیادی را جهت کار کردن با وی صرف کند. بسیاری از اوقات این بدین معنی است که کودک شما نیاز به آزمایش‌هایی جهت کنترل مشکلات دیگر دارد تا تشخیص صحیحی انجام گیرد. بعد از تشخیص دقیق، درمان مناسبی برای کودک تجویز خواهد شد.
علل
سیستم عصبی نسبت به اختلالات مختلف آسیب پذیر بوده و می‌تواند در اثر موارد زیر آسیب ببیند:
-ضربه
-عفونت
-تحلیل
-نقائص ساختاری
-تومور
-اختلال در جریان خون
-اختلالات خود ایمنی
-مشکلات ژنتیكی یا متابولیکی (اختلالات متابولیکی) در حین تولد
-قرارگیری در معرض مواد سمی یا تاثیرات مستقیم داروها
علائم
بسیاری از اختلالات عصبی در طول سال‌های ابتدایی رشد بروز پیدا می‌کنند و ممکن است در هنگام تولد تشخیص داده شوند. اختلالات مختلف باعث علائم متفاوتی می‌شوند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
-تاخیر در نقاط عطف رشد کودک
-افزایش یا کمبود رشد سر
-تغییرات در فعالیت‌ها، واکنش‌ها یا حرکات
-فقدان هماهنگی
-تغییر در میزان هوشیاری یا خلق و خو
-سفتی عضلانی، رعشه یا تشنج
-کاهش حجم عضلات و لکنت زبان
کودکان بزرگ‌تر همچنین ممکن است سردردهای (لینک به مقاله سردرد) مداوم یا شدید، کاهش حس لامسه یا مور مور شدن یا تغییرات بینایی داشته باشند.
اختلالات شایع مغز و اعصاب کودکان
شایع‌ترن انواع مشکلات مغز و اعصاب در کودکان عبارتند از:
خونریزی داخل وریدی
خونریزی داخل وریدی به معنی خونریزی در داخل یا اطراف شکمچه‌های مغز است. شکمچه‌ها فضاهایی در مغز هستند که حاوی مایع نخاعی می‌باشند. این مشکل در نوزدان نارس بخصوص نوزادان با وزن بسیار کم هنگام تولد (لینک به مقاله کم بودن وزن نوزاد) که کمتر از ۱۵۰۰ گرم وزن دارند، شایع‌تر است.
لوکومالاسی پیرامون بطنی
لوکومالاسی پیرامون بطنی به معنی آسیب و نرم شدن ماده سفید مغز است. ماده سفید بخش داخلی مغز است که اطلاعات را بین سلول‌های عصبی و نخاع و نیز از بخشی از مغز به بخش دیگر ارسال می‌کند. این مشکل همچنین در نوزادان نارس شایع‌تر است. در صورت ابتلا به لوکومالاسی پیرامون بطنی، ناحیه‌ی آسیب دیده‌ی بافت مغز می‌تواند بر سلول‌های عصبی که حرکات را کنترل می‌کنند اثر بگذارد. با رشد کودک، سلول‌های آسیب دیده‌ی عصبی باعث می‌شوند که عضلات انقباضی، سفت و مقاوم در برابر حرکت شوند. نوزادان مبتلا به این بیمار بیشتر در خطر ابتلا به فلج مغزی هستند (گروهی از اختلالات که مانع کنترل طبیعی عضلات توسط کودک می‌شوند) و ممکن است دچار مشکلات فکری یا یادگیری شوند.
تومور مغزی
تومور مغزییک رشد غیر عادی بافت در مغز است. یک تومور در مغز ممکن است به آرامی رشد کند و تا زمانی که بزرگ شود علائم کمی داشته باشد و یا می‌تواند به سرعت رشد کرده و پخش شود و باعث ایجاد علائم شدید و سریع گردد. تومورهای مغزی در کودکان می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تومور خوش خیم معمولاً در یک محل رشد می‌کند و ممکن است در صورتی که در محلی قرار داشته باشد که بتوان بدون آسیب به بافت سالم اطراف آن را برداشت، از طریق جراحی قابل درمان باشد.
فلج مغزی
فلج مغزی نتیجه‌ی اختلال رشد یا آسیب به مغز قبل یا در حین تولد کودک یا چند سال اول زندگی می‌باشد. این وضعیت بر نواحی حرکتی مغز اثر می‌گذارد. شخص مبتلا به فلج مغزی ممکن است دارای هوش متوسط باشد یا تاخیر شدید در رشد یا ناتوانی ذهنی داشته باشد. فلج مغزی می‌تواند به طرق مختلفی بر حرکت بدن تاثیر بگذارد. در موارد خفیف فلج مغزی ممکن است ضعف عضلانی جزئی در دست‌ها یا پاها وجود داشته باشد. در موارد دیگر احتمال دارد اختلال حرکتی شدیدتر رخ دهد، برای مثال ممکن است کودک در حرف زدن و انجام حرکات ساده مانند راه رفتن مشکل داشته باشد.
صرع
این بیماری شامل انواع مختلفی از اختلالات تشنج است. تشنج‌های جزئی نواحی خاصی از مغز را در برمی‌گیرند و علائم آنها بسته به محل فعالیت تشنج متغیر است. سایر تشنج‌ها که تشنج‌های عمومی نام دارند بخش بزرگ‌تری از مغز را درگیر کرده و معمولاً باعث حرکات کنترل نشده در کل بدن و از دست رفتن هوشیاری می‌گردند.
سردرد
از میان انواع مختلف سردرد شایع‌ترین آنها عبارتند از: سردرد تنشی که در اثر تنش عضلانی در سر، گردن و شانه رخ می‌دهد، میگرن که یک سردرد شدید و عود کننده با علت نامعلوم است، و سردرد خوشه‌ای که نوعی میگرن در نظر گرفته می‌شود. میگرن‌ها (لینک به مقاله میگرن) با یا بدون هشدار رخ می‌دهند و ممکن است به مدت چند ساعت یا چند روز ماندگار باشند. به نظر می‌رسد که خطر ارثی برای میگرن وجود داشته باشد و برخی عوامل محرک می‌توانند منجر به آن می‌شوند. افراد مبتلا به میگرن ممکن است دچار سرگیجه، بی‌حسی، حساسیت به نور و حالت تهوع باشند و خطوط زیگ‌زاگی چشمک‌زنی را جلوی چشم‌های خود ببینند.
مننژیت و آنسفالیت
این عفونت‌های مغز و نخاع معمولاً ناشی از باکتری‌ها یا ویروس‌ها هستند. مننژیت یک التهاب در پوشش مغز و نخاع است و آنسفالیت به معنی التهاب بافت مغز می‌باشد. هر دو بیماری ممکن است باعث آسیب دائمی به مغز شوند.
بیماری روانی
بیماری‌های روانی دارای ماهیت روانی و رفتاری هستند و شامل طیف وسیعی از مشکلات در فکر و عملکرد هستند. برخی بیماری‌های روانی امروزه مرتبط با ناهنجاری‌های ساختاری یا اختلال شیمیایی در مغز شناخته می‌شوند. برخی از آنها ارثی می‌باشند اما اغلب، علت آنها ناشناخته است. آسیب به مغز و سوء مصرف مزمن برخی داروها نیز می‌تواند عامل محرک برخی بیماری‌های روانی باشد. نشانه‌های بیماری‌های مزمن روانی مانند اختلال دو قطبی یا اسکیزوفرنی ممکن است ابتدا در کودکی بروز پیدا کنند. بیماری‌های روانی که در افراد جوان‌تر مشاهده می‌شوند شامل افسردگی (لینک به مقاله افسردگی کودکان)، اختلالات خوردن مانند پرخوری یا بی اشتهایی عصبی، اختلال وسواس فکری عملی و فوبیا می‌باشند.
ضربه مغزی
ضربه مغزی یک آسیب مغزی است که زمانی رخ می‌دهد که مغز داخل جمجمه به سرعت حرکت می‌کند. این حرکت ناگهانی در عملکرد مغز اختلال ایجاد می‌کند که باعث آشفتگی شده و بر نحوه‌ی ارتباط بخش‌های مختلف مغز تاثیر می‌گذارد. این مشکل به صورت کبودی یا خونریزی در مغز نمی‌باشد.
ضربه مغزی نیازی به ضربه‌ی مستقیم به سر ندارد و می‌تواند برای مثال در اثر آسیب شلاقی رخ دهد. هر زمانی که مغز در داخل جمجمه به سرعت حرکت کند امکان ضربه مغزی وجود دارد. ضربات مغزی مکرر می‌توانند منجر به آسیب دائمی در مغز شوند. یکی از شایع‌ترین دلایلی که کودکان دچار ضربه مغزی می‌شوند حین ورزش کردن می‌باشد، بنابراین استفاده از وسایل محافظتی مناسب و عدم ادامه‌ی بازی در صورت آسیب به سر مهم است.
ضربه مغزی گاهی اوقات تحت عنوان آسیب مخفی شناخته می‌شود زیرا هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص ضربه مغزی وجود ندارد و در ام آر آی یا رادیوگرافی مشخص نیست؛ ضربه‌های مغزی با توجه به شرایط هر شخص و نوع حادثه متغیر هستند و علائم و نشانه‌های ضربه مغزی می‌تواند بعد از چند دقیقه، چند ساعت یا حتی چند روز بروز پیدا کند.
تشخیص
پزشک احتمالاً یک معاینه‌ی عصبی را برای کنترل بینایی، شنوایی و تعادل کودک انجام می‌دهد. وی همچنین ممکن است به منظور تشخیص تصاویری را از مغز کودک تهیه کند. شایع‌ترین روش‌های تصویربرداری تشخیصی شامل سی تی اسکن، ام آر آی و برش‌نگاری با گسیل پوزیترون هستند.
پزشک همچنین ممکن است نیاز به بررسی مایع مغز و نخاع کودک داشته باشد. این کار به یافتن خونریزی در مغز، عفونت و سایر اختلالات کمک می‌کند.
اختلالات روانی معمولاً بر اساس ارزیابی علائم و سابقه‌ی بیمار تشخیص داده می‌شوند.
درمان
چشم انداز درمان بستگی به نوع و شدت اختلال مغز کودک دارد. برخی شرایط به راحتی با دارو، درمان و جراحی قابل کنترل هستند. برای مثال میلیون‌ها نفر مبتلا به اختلالات روانی زندگی کاملاً عادی دارند.
سایر اختلالات مانند بیماری‌های نورودژنراتیو و برخی آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه هیچ علاجی ندارند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها اغلب با تغییرات دائمی در قابلیت‌های رفتاری و روانی یا هماهنگی مواجه می‌شوند. در این موارد، هدف از درمان کمک به کودک برای زندگی با وجود بیماری و حفظ استقلال خود تا حد ممکن است.
نویسنده: دکتر حمید شیخ الاسلامی
منیع: نی نی بان