سلامت کودکان: تعریف کودک کم توان ذهنی؛ کودکی با کنش عمومی ، هوشی که بطور معنی دار یا قابل ملاحظه ای کمتر از حد متوسط بوده، توام با نقایصی در رفتار سازشی که در دوران رشد پدیدار شده است.
طبقه بندی کودکان کم توان ذهنی
کودکان دیر آموز:
این گروه دارای بهره ی هوشی ۹۰-۷۵ بوده و بزرگترین گروه کودکان کم توان ذهنی را تشکیل می دهند. آنها در میان گروه های کم توان ذهنی از بالاترین درجه رشد ذهنی برخوردار وفقط از نظر تحصیلی ضعیف می باشند و معمولا از نظر جسمانی ، حسی و حرکتی ، عاطفی ، اجتماعی ، ... با دیگر همسالان خود در مدارس عادی تفاوت چندانی ندارند. این کودکان بهتر است در مدارس عادی به همراه خدمات مشاوره ای و برنامه های ویژه آموزشی تحصیل کنند ، چرا که آنها فقط نیاز بیشتری به توجه خاص و شکیبایی مربیان دارند و در بزرگسالی نیز توانایی سازگاری با محیط را داشته و قادرند از یک زندگی مستقل برخوردار شوند.
کودکان آموزش پذیر
این گروه دارای بهره ی هوشی۷۵-۵۰ بوده و دومین گروه کم توان ذهنی از نظر کثرت می باشند. شناسایی این کودکان در دوره پیش دبستانی مشکل بوده و به همین دلیل تعداد قابل توجهی از آنها در مدارس عادی ثبت نام شده و بتدریج با پیچیده شدن نسبی محتوای دروس در اواخر کلاس اول شناسایی می شوند. آنها از لحاظ یادگیری مطالب درسی نسبت به کودکان هم سن خود ، بطور قابل ملاحظه تاخیر داشته ودر مدارس استثنایی و حداثر تا پایان مقطع ابتدایی پیشرفت می کنند و سپس برنامه آموزشی آنها در مراکز حرفه آموزی و در جهت خودکفایی اقتصادی ادامه می یابد.
کودکان تربیت پذیر
این گروه دارای بهره هوشی ۵۰-۲۵ بوده و چون کم توانی ذهنی اکثر آنها به دلایل بیماری ، ضایعات مغزی و اختلالات داخلی ، ناسازگاری های ژنتیکی و غیره می باشد لذا معمولا دارای علائم کلینیکی مشخصی بوده و به سهولت از همان دوران نوزادی قابل شناسایی می باشند. آنها در مهارت های حرکتی ، گفتاری و خودیاری بطور قابل توجهی دچار ضعف و کندی شدیدی هستند و نیاز به حمایت و سرپرستی و هدایت داشته و در منزل و یا در مدارس و موسسات شبانه روزی نگهداری می شوند و با کسب تجارب شغلی در حد ساده و انجام کارهای عملی می توانند حداقل درآمدی برای خود داشته باشند.
کودکان حمایت پذیر(ایزوله)
این گروه دارای بهره ی هوشی کمتر از ۲۵ بوده و به علت کم توانی شدید ذهنی و بدنی ، قادر به یادگیری و تربیت پذیری در امور خودیاری و انطباق با محیط و سازگاری اجتماعی نمی باشند. تعدادی از این کودکان هرگز توانایی آموختن ، صحبت کردن و یا انجام ساده ترین امور زندگی از قبیل خوردن و پوشیدن را نیز کسب نکرده و مانند نوزادان و اطفال کم سن نیاز به مراقبت و سرپرستی مدام دارند.
علل کم توانی ذهنی
عوامل قبل از تولد
- عوامل ارثی و ژنتیکی (سندروم داون - فنیل کتوناریا)
- عوامل ناسازگاری خونی
- تاثیر مصرف الکل در والدین
- مصرف مواد مخدر در والدین بخصوص مادر
- مسمومیت های ناشی از مصرف داروها و مواد شیمیایی و مواد غذایی در دوران بارداری
- سو تغذیه و اختلالت غدد داخلی
- عوامل هیجانی و روانی
- ابتلا به سرخجه و بیماری های عفونی
- اشعه ایکس و پرتوهای رادیو اکتیو
- ضربه های وارد به شکم مادر
عوامل هنگام تولد
- تولد زودرس
- نوزاد نارس (کودکان با وزن ۵/۲ کیلو یا کمتر)
- زایمان های طولانی
- ضربه های وارده به سر کودک به هنگام تولد
عوامل بعد از تولد
- انواع مننژیت
- مسمومیت ها
- ضربه های وارده به سر کودک
- اختلالات غدد داخلی کودک
- کمبود غذا و سو تغذیه
- خستگی های جسمی و روانی و اختلالات عاطفی
اهداف کلی برنامه های آموزش و پرورش کودکان کم توان ذهنی
- رسیدن به خود آگاهی و شناخت خود
- سازگاری اجتماعی و برقرار نمودن روابط مفید و موثر با دیگران
- رسیدن به شایستگی شغلی و کفایت اقتصادی
- پذیرش مسئولیت اجتماعی
ویژگی های کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر
ضعف در :
- توجه و پاسخ مناسب به محرکات محیطی
- استفاده از تفکر انتزاعی در حل مسایل
- تشخیص تفاوت ها و شباهت ها در بین اشیا مختلف و یا در موقعیت های متفاوت
- تشخیص رابطه علت و معلولی
- تعمیم تجارب مختلف به موقعیت های جدید
- حافظه دیداری و شنیداری
- یادگیری بکار بردن مهارت های کلامی در ارتباطات
- حساسیت نسبت به اشاره های ضمنی و اتفاقی محیط اطراف
- واکنش مناسب نشان دادن در شرایط مختلف
اهم برنامه های آموزشی کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر در مقطع ابتدایی
- آموزش عادات مناسب و تقویت خودکفایی ( رعایت نظافت و نگهداری لوازم شخصی)
- تقویت مهارت های تشخیص ، دقت و حافظه دیداری و شنیداری
- آموزش و تقویت مهارت های حرکتی - حسی ظریف و درشت و هماهنگی عضلانی (لی لی کردن ، ...)
- آموزش و تقویت مفاهیم زبانی و درکی در سطوح مختلف (اندازه ها ، رنگ ها ، ...)
- آموزش و تقویت مهارت های کلامی و گفتار ( اختلالات تولیدی ، روانی ، ...)
- تقویت توجه و انگیزه برای یافتن راه حل برای مشکلات
- تقویت شیوه خودداری و یا حفظ تعادل در موقعیت های خاص عاطفی و هیجانی
- تحریک و استفاده صحیح از حواس پنجگانه در رابطه با مسایل آموزشی
- ایجاد زمینه مناسب برای برقراری روابط صحیح و متقابل با دوستان و هم کلاسی ها ،...و سازگاری اجتماعی
- آموزش مهارت خواندن ، نوشتن و حساب کردن بر اساس توانایی های خاص فردی
منبع: مرکز آموزش استثنایی اندیشه